Ο Φώτης Κόντογλου έρχεται πάλι, ολοζώντανος, ανάμεσά μας με τούτο το βιβλίο. Χωρίς ψεύτικες ευγένειες και υποκριτικά τερτίπια, μιλάει σ' ένα νεώτερό του αγιογράφο με τόση αγάπη, που νομίζει κανείς πως είναι ο Διδάσκαλος και ο Γέροντάς του. Μου θυμίζει, σε πολλά σημεία, το βιβλίο του Ρίλκε "Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή". Μόνο που, εδώ, η σχέση των δύο ανδρών αγγίζει -πέρ' από το επίπεδο της τέχνης- και τον άνθρωπο, στις διαπροσωπικές σχέσεις, τις οποίες η ζωή μας κάνει να ζήσουμε. Τον Ευάγγελο Μαυρικάκη κανείς δεν τον ήξερε, παραέξω από τον τόπο του και όμως, ο μαστρο-Φώτης του μιλάει για τα θέματα της πάντιμης Αγιογραφίας και για τ' άλλα προσωπικά ζητήματα ωσάν να τον ήξερε από χρόνια. (Στα κείμενα των φίλων Κ. Δεληκωσταντή και Γ. Κόρδη θα γίνει ευρύτερος λόγος γι' αυτά). Και δεν τον πειράζει, που ο νέος αγιογράφος έχει κάποια ηλικία και δεν είναι στα μαθητικά χρόνια του: "Χάρηκα πολύ, -του γράφει- που έπιασες με ζήλο να μελετάς τους θησαυρούς της παραδόσεως, έστω και όψιμα. Δεν είνε ποτέ αργά, όταν ειλικρινώς προσηλωθεί ο αγιογράφος στο πνευματικόν άροτρον και δεν γυρίζει να δει πίσω" (γράμμα 20.4.1955). [...] (Από τον πρόλογο του Π. Β. Πάσχου)

Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ
Πρόλογος
ΑΡΓΥΡΗ ΚΥΡΙΔΗ
Ευάγγελος Θεοδώρου Μαυρικάκης (1911 - 1974)
Κ. ΔΕΛΗΚΩΣΤΑΝΤΗ
Η Ασκητική της Μαθητείας
ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
Προς αγιογράφον Ευάγγελον Μαυρικάκην
ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΡΔΗ
Ο Φώτης Κόντογλου και η σπουδή της αγιογραφίας
ΕΠΙΜΕΤΡΟ - Γιώργος Κόρδης

Ο τόμος αυτός αποτελεί μια προσφορά του «Ακρίτα» στον εορτασμό των 20 χρόνων από το θάνατο του κορυφαίου νεοέλληνα συγγραφέα και ζωγράφου Φώτη Κόντογλου, που με τα φλογερά άρθρα του, τα σοφά βιβλία του, τις βυζαντινές εικονογραφίες του και τη ζωγραφική του σε βιβλία, κτίρια και εκκλησίες, καθώς και την άλλη τόσο πληθωρική όσο και ζωντανή παρουσία του στο νεοελληνικό χώρο, άνοιξε δρόμους για μια σωστή ελληνική και ορθόδοξη αυτογνωσία. Κανένας ίσως άλλος νεοέλληνας συγγραφέας και καλλιτέχνης δεν έφερε τόσο κοντά μας και με τόση αμεσότητα τους αρχαίους και τους βυζαντινούς προγόνους μας, όπως κανένας δεν έζησε με τόση οξύτητα τα καυτά προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος, -κοινή πια τραγική διαπίστωση- αγνοώντας την παράδοση του τόπου του, ζεί σε μια συνεχή κρίση ταυτότητος και σ' ένα κλίμα ανεστιότητος, αρνούμενος να συνδεθεί με τις γνήσιες και γερές ρίζες του.

Γιαβάς ο Θαλασσινός {Ξεκουραστική κουβέντα – Στεριανοί θαλασσινοί – Μια παλιά περιπέτεια στη Φορμόζα – Στις θάλασσες της Κίνας – Στα νερά της Κορέας – Ένα ταξίδι στη Μονρόβια – Η βροχή – Τα λιοντάρια. Θηρία του δρυμού – Ο Μαρδοχαίος – Ο αχάριστος Ιμπραήμ, ο αγαπημένος του σουλτάνου – Ευτυχισμένοι ανθρώποι. Ένα σπίτι στο ακροθαλάσσι – Φουρτούνες κι αντάρες – Οι Αμερικάνοι και τα καράβια τους – Πρωτοχρονιά στη Σιβηρία. Στο εκκλησάκι του πάτερ-Ιωνά} / Παράδοξες ιστορίες και ταξίδια {Ταξίδι στη χώρα των Τατάρων – Το ταξίδι του Κάβεντις – Ο πικραμένος θαλασσόλυκος – Η περιπέτεια της ζωής του Μπάρεντς – Ο ξερόβραχος – Η σκληρή ζωή του Γιάννη Σμιθ – Μια θαλασσινή ιστορία πριν από τρακόσια χρόνια – Σπανιόλοι θαλασσινοί στις θάλασσες της Νοτιάς – Ταξίδι στη Γροιλανδία – Χιών, κρύσταλλος, πνεύμα καταιγίδος – Πέντε χρόνια βάσανα στη θάλασσα – Το κανάλι του Μαγγελάνου. Ο φοβερός λαβύρινθος – Ο καπετάν Κουκ κ’ οι ανθρωποφάγοι – Κρεμασμένοι στα ξάρτια – Ο λοστρόμος Ααρών Σμιθ – Η άσπλαχνη θάλασσα κ’ οι σκληρόκαρδοι ανθρώποι – Πώς γνώρισα τον Ιωακείμ Λιβραμέντο – Το θαυμαστό ταξίδι στην άλλη άκρη του κόσμου – Οι παγωμένες ερημιές κ’ οι ατρόμητοι εξερευνητές – Ιστορία απίστευτη, κι όμως αληθινή, τον καιρό της πολωνέζικης επανάστασης – Ανάμεσα στις άγριες φυλές – Εφτά Έλληνες ναύτες σ’ ένα κουρσάρικο καράβι – Ένας Έλληνας στη Νταχομέη. Ο Κρητικός που πολέμησε στην Αφρική – Παράξενο ταξίδι στον ισπανικό πόλεμο – Η φάλαινα. Ο τρομερός Λεβιάθαν – Ύμνος των καραβιών. Ξωτικά αριστουργήματα}] [Σειρά: Φώτη Κόντογλου Έργα Δ´

Πόσο προφητικός και ζωτικά επίκαιρος παραμένει ο Φώτης Κόντογλου, ως επιφυλλιδογράφος, σαράντα χρόνια μετά; Πόσο ο πόνος και ο έρωτάς του για την Ρωμιοσύνη, που την έζησε να αλλοτριώνεται παραμένει για το μέσο σημερινό Έλληνα σημείο αναφοράς και όχι νοσταλγικό μνημόσυνο «κατόπιν εορτής»; . . . Τόσο όσο το συγγραφικό και αγιογραφικό έργο του λειτούργησε (μαζί με άλλων) ως καμπάνα αφύπνισης σ’ ένα λαό που έμπαινε αφελώς στην περιπέτεια μίας νέας εποχής, με το έρμα της παράδοσή του και τη σοφία των προγόνων του ασυλλόγιστα καταφρονημένα και άχρηστα. Ναι ο Φ.Κ. υπήρξε και υπάρχει ως δείκτης πορείας σ’ έναν λαό (άδικα και άκαρδα) νυχτωμένο. Απόδειξη πως τα πνευματικά του τέκνα (ίσως ανάμεσά τους εσύ και εγώ, αναγνώστη), που ανακαλύπτουν και θέλουν να βιώσουν γόνιμα και δημιουργικά την ελληνική συνέχεια σ’ έναν κόσμο αλλιώτικο και νέο, πληθαίνουν. Κι ας μην παραλάβαμε τη ρωμαίικη παράδοση από τη μάνα μας, μερικοί ούτε καν από τη γιαγιά μας! Υπήρξε, μαζί με άλλους φωτεινούς δασκάλους, ο Φ.Κ. για να μας αφυπνίσει. . . Σ’ αυτό ακριβώς στοχεύει κι ετούτη η συλλογή κειμένων του.

Σε τούτη τη συλλογή διηγημάτων του, ο κυρ Φώτης Κόντογλου αναπολεί και καταγράφει γεγονότα και ιστορίες της λατρεμένης πατρίδας του, τ’ Αϊβαλιού. Της μικρής πολιτείας, όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια, που είναι κρυμμένη κάπου εκεί μες στα μπουγάζια και τις ακρογιαλιές της βλογημένης Ανατολής. Θρηνώντας την απώλειά της, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ερχομό του στην Ελλάδα, μας μιλάει νοσταλγικά για τους «αρχαίους ανθρώπους» της, μας διηγείται με αυθόρμητη ειλικρίνεια τις προσωπικές ιστορίες τους, πότε για αγίους, πότε για απλοϊκούς ξωμάχους, μα κάποτε και για κακούργους και ληστές.

Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς {Πρόλογος – Η πρωτάκουστη ιστορία του Σπανιόλου κουρσάρου – Λίγα λόγια του κρασιού – Επίλογος} / Βασάντα {Αφιέρωση – Πώς πέθανε ο ληστής Ιγνάτιος Φόβος – Το Νησί του Διαόλου – Ένα όνειρο – Κάψα – Καταμεσήμερο στην ερημιά – Ο τάφος του Αββά Αμμούν – Ένα γράμμα – Στ’ Άγιον Όρος – Σαστισμένα λόγια – Ωσαννά – Τασίτσα – Ο κούκος – Στον Έρωτα – Ιώβ – Δαυΐδ – Ο Ρομπινσόν Κρούσος – Σαίξπηρ – Bernandin de Saint Pierre – Επίλογος – Λεξιλόγιο} / Ο θεός Κόνανος {Ο θεός Κόνανος – Τα δαιμόνια της Φρυγίας – Εξ Ανατολών πνεύματα οργισμένα} / Έλληνες θαλασσινοί / Η Αφρική {Τι ξέρανε οι αρχαίοι για τα μέρη της Ερυθρής Θάλασσας, της Αραβίας και της Αφρικής – Ο πρώτος γύρος της Αφρικής από τον Άννωνα – Σκύλακας ο Καρνανδέας για τα μέρη που ξεσκέπασε ο Άννωνας – Τι γράφει ο Αρριανός για την Ερυθρή Θάλασσα – Διάφορες πληροφορίες σταχολογημένες από αρχαία βιβλία για τη θάλασσα της Περσίας, για την Ερυθρή Θάλασσα και την Αιθιοπία} / Η ξεχασμένη Ανατολή

Το μυαλό μου ταξιδεύει

Από τα χαρτιά που πέσανε από την τζέπη ενός αφηρημένου

Μοιρολόγια

Οι τέσσερις Αϊβαλιώτες

Από τη ζωή που πέρασα στα ρημονήσια της πατρίδας μου

Τα καράβια

Οι καραβοτσακισμένοι

Η μελαγχολία των Παλαιολόγων

Ο Αλέξης ο Τσομπάνης

Μακάριοι Άνθρωποι

Τ'άστρο της Τραμουντάνας

Τω καιρώ εκείνω

Ο στριγκάρος

Η Ρωμέϊκη ζωγραφική η καταφρονεμένη

Η μυστική Σιών

Στον αναγνώστη