Τα εκδιδόμενα εδώ δια πρώτην φοράν κριτικώς εν τω συνόλω των Απομνημονεύματα του Νικολάου Σπηλιάδου αποτελούν βαρύνουσαν μαρτυρίαν της εποχής της Εθνικής Παλιγγενεσίας· είναι πράγματι η κορυφαία ιστορική σύνθεσις δια την Επανάστασιν, η πλέον εκτεταμένη, η άριστα τεκμηριωμένη και διατηρήσασα λίαν υψηλόν βαθμόν αμεροληψίας.

“Να αποτινάξωμεν τον ζυγόν Οθωμανών και κοτζαμπάσηδων... (Ιούνιος 1821). Ο εκπρόσωπος της αρχής Δημήτρης Υψηλάντης κατεβαίνει στον Επαναστατημένο Μόριά. Ζητεί σύμφωνα με το σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας την αρχηγία του αγώνα. Προύχοντες και ανώτερος κλήρος αρνούνται. Ο Υψηλάντης αναχωρεί από το στρατόπεδο της Τριπολιτσάς. Ο λαός εξεγείρεται για τις δολοπλοκίες των “τουρκολατρών” όπως ονομάζει τους Κοτζαμπάσηδες.

Ο Υψηλάντης μπροστά στο “μεγάλο χρέος” υποχωρεί, για να καταγγείλει λίγο αργότερα την πατριδοκτόνα τακτική του αρχοντολογίου. “Προκηρύσσομεν εκλογάς - γράφει στην προκήρυξή του για την εκλογή Παραστατών της πρώτης εθνοσυνέλευσης -δια να αποτινάξωμεν τον ζυγόν των τε Οθωμανών και κοτζαμπάσηδων”.

“Κατά δυστυχίαν εξ αυτών - των αρχόντων - πολλοί φρονούσι και ότι όχι έχουσιν αποκλειστικόν το δικαίωμα του άρχειν των Ελλήνων, και τινες είπον ήδη: όταν δεν άρχωμεν ημείς, καθώς και εκ γενετής συνειθίσαμεν να μας λέγωσιν ο λαός αυθέντας και άρχοντας, και να είμεθα άρχοντες, όταν δεν διευθύνωμεν ημείς τα τε πολιτικά και τα πολεμικά, όταν δεν διοικώμεν ημείς τα του έθνους όπως βουλώμεθα και θέλωμεν, εν ω ημείς αποτελούμεν το έθνος, τότε γαία μοιχθήτω πυρί”.